سفرنامه(تاریخ تیاتر ایران/بخش دوم)

نمایش مدرن در ایران 

از زمان ناصرالدّین شاه قاجار تحت تأثیر نمایش اروپایی نمایشنامه‌نویسانی در ایران پیدا شدند که برای صحنه نمایشنامه نوشتند. همزمان نمایش‌های قدیم رو به افول گذاشت و کم‌کم تا پایان روزگار پهلوی محو شد. میرزا جعفر قراچه‌داغی نمایشنامه‌های میرزا فتحعلی آخوندزاده و میرزا حبیب اصفهانی کار مولیر را به فارسی ترجمه کردند. میرزا آقا تبریزی خود به زبان فارسی نمایشنامه نوشت: حکومتِ زمان‌خان از نخستین نمایش‌های مکتوب مربوط به دوره قاجار است. پس از او میرزا احمدخان کمال‌الوزاره محمودی و مؤیدالممالک فکری ارشاد دست به تصنیف نمایشنامه زدند.

ناصرالدین شاه که قبل از آن تکیه دولت را برای اجرای تعزیه تأسیس کرده بود، برای اجرای تئاتر مدرن فرمان به تأسیس سالنی در تهران داد. از سوی دیگر، به گفته «الول ساتن» نیز، اولین کسی که به نضج و پیدایش نهضت تئاتر ایران کمک کرد، ناصرالدین شاه قاجار بود که در سال ۱۲۹۰ هجری که وی سفری به فرنگستان کرد. او تئاتر اروپایی را اندکی دیده بود و چون به ایران بازگشت، مسبب تحولی در اجرای تعزیه‌های درباری شد. در این دوره بود که تکیه دولت ساخته شد و بدعت دیگر، وجود تعزیه‌گردان بود که معادل ناظم نمایش یا رژیسور است. مقارن این احوال بود که نخستین رشته از نمایش‌های غیر مذهبی به زبان فارسی نوشته و بازی شد. همچنین به دستور شخص ناصرالدین شاه قاجار بود که در محل دارالفنون زیر نظر میرزا علی اکبر مزین الدوله نقاش، تئاتری دایر گردید.